Σαν σήμερα, στις 23 Ιουνίου 1996, έσβησε μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας – ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Είκοσι εννέα χρόνια μετά τον θάνατό του, η “παρουσία” του εξακολουθεί να πλανιέται στη δημόσια ζωή όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της ευρύτερης διεθνούς κοινότητας. Ο Ανδρέας δεν υπήρξε απλώς ένας χαρισματικός ηγέτης. Ήταν διανοούμενος με διεθνή κύρος, καθηγητής με παγκόσμια αναγνώριση και πολιτικός που κατόρθωσε να συνδέσει την Ελλάδα με τα μεγάλα ρεύματα του 20ού αιώνα, χωρίς ποτέ να χάνει την επαφή του με τις ανάγκες του λαού της.
Ο Ανδρέας της Ακαδημίας
Προτού γίνει ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός, ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε διεθνούς φήμης οικονομολόγος. Σπούδασε και δίδαξε σε μερικά από τα πιο φημισμένα πανεπιστήμια του κόσμου – το Χάρβαρντ, το Μπέρκλεϋ, το Μινεσότα. Σε μια εποχή που η επιστήμη της οικονομίας διαμορφωνόταν σε νέα μονοπάτια, ο Ανδρέας προσέφερε τη δική του ρηξικέλευθη ματιά, μιλώντας για την ασυμμετρία των αγορών, τη σημασία της κρατικής παρέμβασης και τη δυναμική των αναπτυσσόμενων χωρών σε έναν κόσμο διαιρεμένο ανάμεσα σε κέντρα και περιφέρειες.
Η δουλειά του στο χώρο της μικροοικονομικής και της πολιτικής οικονομίας ήταν πρωτοποριακή. Όμως, αυτό που τον ξεχώρισε από άλλους ακαδημαϊκούς ήταν η επίμονη επιθυμία του να μεταφράσει τη θεωρία σε πράξη, να μεταγγίσει τη γνώση του σε κοινωνική αλλαγή.
Ο Ανδρέας της Πολιτικής Αλλαγής
Ο Ανδρέας δεν επέστρεψε απλώς στην Ελλάδα – κατέφθασε σαν ένα κύμα ανανέωσης. Ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ το 1974 και το 1981 ανέλαβε την πρωθυπουργία, εγκαινιάζοντας μία από τις πιο δραστικές μεταμορφώσεις που γνώρισε η ελληνική κοινωνία. Ήταν ο πολιτικός που εδραίωσε τη δημοκρατία σε λαϊκή βάση, που έδωσε φωνή στους αδύναμους, που έκανε την κοινωνική πολιτική πραγματικότητα και όχι θεωρία.
Αλλά το πραγματικό αποτύπωμά του ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε πρωτοπόρος στη θεμελίωση ενός “Τρίτου Δρόμου” μεταξύ του Ψυχρού Πολέμου, ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Στήριξε αντιαποικιοκρατικά κινήματα, μίλησε για τον Νότο πριν το κάνει μόδα η παγκοσμιοποίηση, και διαμόρφωσε σχέσεις ισορροπίας με αραβικές και αφρικανικές χώρες, την ώρα που η Ευρώπη και οι ΗΠΑ ακολουθούσαν μονοδιάστατες πολιτικές.
Η επιμονή του στην ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, το όραμά του για μια Μεσόγειο ειρηνική και συνεργατική, τον έκαναν υπολογίσιμο παίκτη σε διεθνές επίπεδο – όχι ως «αντιπρόσωπο» μικρού κράτους, αλλά ως ηγέτη με φωνή, θέσεις και κύρος.
Η Σύνθεση του Επιστήμονα και του Πολιτικού
Η μεγάλη συνεισφορά του Ανδρέα Παπανδρέου στην παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται ίσως στη μοναδική του ικανότητα να γεφυρώνει τον ακαδημαϊκό στοχασμό με την πολιτική πράξη. Είχε την ευχέρεια να διαβάζει τον κόσμο με όρους πολύπλοκους αλλά να τον εξηγεί με λόγια απλά. Αντιμετώπιζε τον πολίτη ως φορέα της ιστορίας, όχι ως απλό ψηφοφόρο. Και πάνω απ’ όλα, πίστευε ότι η πολιτική δεν είναι τέχνη της εξουσίας αλλά της ευθύνης.
Ακόμη και οι αντίπαλοί του παραδέχονται πως η παρουσία του άλλαξε τον τρόπο που ασκείται η πολιτική στην Ελλάδα – και άφησε παρακαταθήκη που εξακολουθεί να μελετάται και να εμπνέει.
Επίλογος: Ένας Άνδρας Που Ανήκε Παντού
Είκοσι εννέα χρόνια μετά, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν είναι πια απλώς ένας ιστορικός ηγέτης. Είναι σύμβολο μιας εποχής που πίστεψε στη δύναμη των ιδεών και των οραμάτων. Ένας άνθρωπος που έζησε σε τρεις ηπείρους, δίδαξε σε πέντε πανεπιστήμια και επηρέασε πολιτικές σε δεκάδες χώρες. Ένας Έλληνας με παγκόσμιο αποτύπωμα.
Η μνήμη του Ανδρέα δεν είναι μνημόσυνο. Είναι υπενθύμιση ότι η σκέψη μπορεί να γίνει πράξη – κι ότι το μέλλον δεν γράφεται από την τύχη, αλλά από εκείνους που τολμούν να το οραματιστούν.
