Φαράγγια, λίμνες, θάλασσες, δάση και πολλά άλλα συνθέτουν την φυσική ποικιλομορφία της Ελλάδας.
Όλα μοναδικά.
Όταν πρόκειται για σπήλαια όμως, η ομορφιά αποκτά κάτι το απόκοσμο, το αλλιώτικο. Δεν είναι τυχαίο που τα σπήλαια καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ελληνικής μυθολογίας. Ο λόγος σήμερα για δύο από τα πιο φημισμένα σπήλαιο στον κόσμο. Τα σπήλαια του Διρού.
“Σπήλαιο Βλυχάδα Διρού”
Στη δυτική ακτή της Λακωνικής Χερσονήσου, στον όρμο του Διρού, εδράζεται ένα από τα 60 και πλέον σπήλαια της Μανιάτικης γης, αλλά και ένα από τα 10000 καταγεγραμμένα σπήλαια της Ελλάδας, το σπήλαιο Βλυχάδα Διρού, ένα σμαράγδι για την Πελοπόννησο και ολάκερη την Ελλάδα. Αν και το Σπήλαιο ήταν γνωστό στους κατοίκους από το 1900, η πρώτη εξερεύνηση έγινε από τον Πέτρο Αραπάκη, ο οποίος ασχολήθηκε με το πρώτο τμήμα του ενώ στη συνέχεια το 1949 η εξερεύνηση συνεχίστηκε από το ζεύγος των σπηλαιολόγων Ιωάννη και Άννας Πετροχείλου, της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας. Από το 1949 έως και το 1960 είχαν εξερευνήσει και χαρτογραφήσει 1.600 μέτρα, ενώ σήμερα το γνωστό μήκος του σπηλαίου ξεπερνά τα 15 χιλιόμετρα. Το 1970 έγινε και η πρώτη υποβρύχια εξερεύνηση με τις μαγικές εικόνες να έρχονται στην επιφάνεια.
Το σπήλαιο έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια στον κόσμο και όχι άδικα. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν υπόγειο ποταμό που αναπτύσσεται σε δύο κύριους παράλληλους διαδρόμους με αρκετούς δευτερεύοντες. Ο πρώτος σχηματισμός του σπηλαίου χρονολογείται πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες που σήμερα βρίσκονται κάτω από το νερό σχηματίστηκαν σταγόνα σταγόνα από ανθρακικό ασβέστιο, όταν η επιφάνεια της θάλασσας βρισκόταν πολύ χαμηλότερα από το σημερινό της επίπεδο. Η θερμοκρασία μέσα στο σπήλαιο είναι περίπου 14 βαθμούς Κελσίου στο νερό και 16 έως 19 βαθμούς Κελσίου στον αέρα. Το σπήλαιο έχει δεκάδες στοές και θαλάμους, ενώ στον πυθμένα του ρέουν τα νερά του υπόγειου ποταμού Γλυφάδα, τα οποία δημιουργούν και τα λιμναία τμήματα. Κατά την εξερεύνηση του εντυπωσιακού αυτού του σπηλαίου βρέθηκαν απολιθωμένα οστά ιπποπόταμου, πάνθηρα, ύαινας, λιονταριού, ελαφιού και κουναβιού, καθώς και κεραμική, που υποδηλώνει ανθρώπινη παρουσία εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν.
Η βόλτα με την βάρκα στα λιμναία τμήματα του σπηλαίου αποτελεί μια μοναδική εμπειρία που αξίζει καθένας να ζήσει… Κομμάτια της ιστορίας ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια του ταξιδιώτη πάνω στους σχηματισμούς που κάνουν οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες. Ο μυστηριακός φωτισμός και οι εικόνες μοναδικές μένουν ανεξίτηλες στη μνήμη, ενώ η κλασική διάσχιση του σπηλαίου με τις βάρκες περνάει από διάφορους θαλάμους και στοές με μυθικά ονόματα όπως: «Πρώτη Σάλα», «Νεκρή Πολιτεία», «Σταυροδρόμι με τις Νηρηίδες», «Λίμνη των Ωκεανίδων», «Ροζ και Λευκή Σάλα», «Θάλασσα των Ναυαγίων», «Χρυσή Βροχή», «Μεγάλος Ωκεανός».
“Σπήλαιο Αλεπότρυπα”
Πολύ κοντά στο σπήλαιο της Γλυφάδας βρίσκεται και το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, το οποίο ανήκει στα Σπήλαια του Διρού, και αν και λιγότερο εντυπωσιακό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό όπως φαίνεται και από τα ευρήματα, αφού εκεί βρέθηκαν τόσο ανθρώπινοι σκελετοί και κρανία όσο και σκελετοί ζώων χωρίς να είναι θαμμένα.
Η «Αλεπότρυπα», ήκμασε πριν από 8.000 χρόνια, στην ύστερη δηλαδή προϊστορική εποχή. Εποικίσθηκε κατά την 6η χιλιετία π.Χ. Οι άνθρωποι της ήξεραν από θάλασσα, καλλιεργούσαν την γη, άναβαν φωτιές, κυνηγούσαν, είχαν όμορφα σκαλιστά εργαλεία, έφτιαχναν περίτεχνα αγγεία από ψημένο πηλό, έραβαν ρούχα κι έθαβαν με τιμές τους νεκρούς τους. Προτού εξελιχθεί σε οργανωμένο οικισμό, το σπήλαιο χρησίμευε ως ναυτική βάση εμπόρων, που έφερναν από την Μήλο στην ηπειρωτική Ελλάδα οψιανό λίθο για να τον ανταλλάξουν με άλλα προϊόντα. Οι άφοβοι εκείνοι κωπηλάτες, παραπλέοντας την ανατολική πλευρά του Μεσσηνιακού κόλπου, έβρισκαν απάγκιο στον υπήνεμο όρμο του Διρού. Εκεί ανακάλυψαν το σπήλαιο, που τότε ήταν πιο κοντά στη θάλασσα, κι όταν βρήκαν μέσα του πόσιμο νερό αποφάσισαν να ιδρύσουν εδώ μόνιμο καταφύγιο.
Στις δόξες της (5400-3200 π.Χ.) η Αλεπότρυπα λειτουργούσε ταυτόχρονα ως μόνιμο ενδιαίτημα, εργαστήρι οικοτεχνικής δραστηριότητας, αποθήκη αγαθών και χώρος ταφής και λατρείας νεκρών.
Ευρήματα κατεργασμένου οψιανού και πρώιμης μεταλλοτεχνίας φανερώνουν ότι η κοινότητα ήταν εύπορη, πολυάνθρωπη και πολιτισμικά ανεπτυγμένη. Σύντομα εξελίχθηκε σε κομβικό σημείο στην πορεία του θαλάσσιου δρόμου μεταξύ ναυτικών Κυκλάδων και πελοποννησιακών ακτών. Η ανθρώπινη δραστηριότητα στον Διρό σταμάτησε αιφνίδια στα τέλη της 4ης χιλιετίας ύστερα από έναν καταστροφικό σεισμό. Εκτεταμένες αποκολλήσεις βράχων έφραξαν οριστικά την είσοδο της σπηλιάς, εγκλώβισαν μέσα πολλούς ανθρώπους και απέκλεισαν την πρόσβαση στο πόσιμο νερό. Οστά και κρανία άταφων νεκρών και σπασμένα αγγεία καλυμμένα από σταλαγμιτικό υλικό περιγράφουν το δραματικό και ξαφνικό τέλος του νεολιθικού ανθρώπου στο σπήλαιο.
«Δεν υπάρχει σχεδόν κανένας νεολιθικός οικισμός σε όλη την Ευρώπη, όπως αυτός εδώ, με τόσες πολλές ταφές», λέει η αρχαιολόγος Αναστασία Παπαθανασίου από το Υπουργείο Πολιτισμού, διευθύντρια της Ομάδας Έργου του σπηλαίου του Διρού. Η ομάδα έχει αποκαλύψει μέχρι στιγμής περίπου 160 ταφές στο εσωτερικό του σπηλαίου και χρονολογούνται από 7.000 έως 5200 χρόνια πριν, όταν άρχισε να εξαπλώνεται η γεωργία στην Ευρώπη. Στο εσωτερικό, το σπήλαιο καλύπτεται από ένα λιπαρό στρώμα στάχτης που προκλήθηκε από τις τελετουργικές πυρκαγιές που πραγματοποιήθηκαν στους τάφους που υπάρχουν εκεί.
Από τα διατηρημένα πράγματα διαπιστώνεται ότι οι αγρότες της Λίθινης Εποχής είχαν μια βαρύτητα στη βρώση του κριθαριού και του σίτου με λίγο κρέας ή ψάρι. Οι αναλύσεις των θαμμένων σκελετών δείχνουν ανθρώπους που δεν διαφέρουν πολύ από τους σημερινούς ανθρώπους της Μεσογείου –σχεδόν στο ύψος των σημερινών Ελλήνων–, αν και είναι ελαφρώς αναιμικοί λόγω της έλλειψης του κρέατος στην διατροφή τους».
Περίπου το 31% των θαμμένων κρανίων εμφανίζουν μία κληρονομική γραμμή, όπου οι πλάκες των οστών συναντιούνται πάνω από το μέτωπο, που δείχνουν συγγένεια, ενώ τα κρανία, έχουν πολλά σημεία από επουλωμένα χτυπήματα και κοψίματα, μαρτυρώντας σημάδια πάλης.
Ο Έλληνας αρχαιολόγος Γιώργος Παπαθανασίου, ο οποίος ήταν επικεφαλής των ανασκαφών στην τοποθεσία από την αρχή, δεκαετία του 1970, πιθανολογεί ότι η αρχαία ελληνική έννοια του Άδη, μία ζοφερή και ομιχλώδης κατοικία των νεκρών, μπορεί να έχει τις ρίζες της στις τελετουργίες που λάβαιναν χώρα στο σπήλαιο. Η πρώτη εκ νέου ανακάλυψη του σπηλαίου έγινε από γηγενείς το 1958 και οι Έλληνες αξιωματούχοι του τουρισμού την είδαν ως τουριστική έλξη. Όταν οι αρχαιολόγοι συνειδητοποίησαν τι κρυβόταν εκεί, έκαναν προσπάθειες να μην ποδοπατηθεί ο χώρος από τους τουρίστες.
Ένα σπήλαιο με έκταση όσο 4 γήπεδα ποδοσφαίρου και με την δική του υπόγεια λίμνη μπορεί να είναι το μέρος που ενέπνευσε το πανάρχαιο μύθο για τον θεό του κάτω κόσμου, τον Άδη, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Η σπηλιά, με το όνομα Αλεπότρυπα, έστεκε ανεξερεύνητη για αιώνες στον κόλπο του Διρού στην Μάνη, ώσπου ένας άνδρας που είχε βγάλει τον σκύλο του βόλτα βρήκε μια μικρή της είσοδο γύρω στο 1950.
Οι ειδικοί πέρασαν τις τελευταίες δεκαετίες κάνοντας ανασκαφές στην σπηλιά και πιστεύουν ότι εκατοντάδες ήταν οι άνθρωποι που έμειναν μέσα στην Αλεπότρυπα, κάνοντάς την έτσι ένα από τα παλαιότερα προϊστορικά χωριά στην Ευρώπη, μέχρι την κατάρρευση της εισόδου της που έθαψε όλους τους κατοίκους της ζωντανούς πριν 5.000 χρόνια. Οι αρχαιολόγοι τώρα φέρνουν στο φως εργαλεία, πήλινα αγγεία, οψιανούς (ηφαιστειογενή πετρώματα), καθώς και ασημένια και χάλκινα αντικείμενα που χρονολογούνται από την Νεολιθική εποχή, που ξεκίνησε περίπου πριν 9000 χρόνια, λίγο πριν την εποχή του Λίθου.
Όμως το πιο σημαντικό εύρημα –ότι η σπηλιά χρησιμοποιείτο ως νεκροταφείο και για ταφικές τελετές– οδήγησε τους αρχαιολόγους ερευνητές στο να πιστεύουν ότι μπορεί να ενέπνευσε τον μύθο του Κάτω Κόσμου. Το σπήλαιο όντως δίνει την εντύπωση του κάτω κόσμου, με τον Άδη και τον ποταμό Αχέροντα. Η Αλεπότρυπα υπήρξε ακριβώς πριν από την εποχή του Μπρούντζου στην Μυκηναϊκή Ελλάδα, οπότε είναι σαν να βλέπει κανείς την ανάδυση των πραγμάτων που οδήγησαν στην εποχή των ηρώων στην Ελλάδα. Φανταστείτε το μέρος αυτό να φωτίζεται από δαδιά, γεμάτο ανθρώπους που ανάβουν φωτιές και καίνε του νεκρούς. Τα ταφικά μνημεία και οι τελετές που έλαβαν χώρα δίνουν στην σπηλιά την αίσθηση το κάτω κόσμου.
Η φύση είναι ο σπουδαιότερος αρχιτέκτονας και η έμπνευση του στην περίπτωση των σπηλαίων, μεγαλειώδης!
